Dita Botërore e Tuberkulozit

Dita Botërore e Tuberkulozit organizohet çdo vit në 24 Mars, dhe ka si qëllim: rritjen e ndërgjegjësimit të popullatës mbi pasojat e rënda shëndetësore, sociale dhe ekonomike që shkaktohen prej tij, si edhe të përpjekjeve për t’i dhënë fund kësaj epidemie botërore.

24 Marsi lidhet me ditën kur Dr. Robert Koch në vitin 1882 mrekulloi komunitetin shkencor duke shpallur zbulimin e bakterit që shkakton Tuberkulozin; zbulim i cili i hapi rrugën diagnostikimit dhe trajtimit të kësaj sëmundjeje të vjetër dhe që ka prekur njerëzit në mbarë botën për mijëra vjet.

Përveç progresit që është bërë në dekadat e fundit, TB vazhdon të jetë vrasësi infektiv më kryesor në të gjithë botën – me mbi 1 milionë vdekje çdo vit. Më shumë se 10 milionë njerëz vazhdojnë të sëmuren me TB çdo vit, dhe numri i rasteve është rritur që nga viti 2021. Për këtë qëllim rezolutat e hartuara dhe të miratuara nga të gjitha Shtetet Anëtare të Kombeve të Bashkuara (KB) dhe Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), bëjnë thirrje për veprime urgjente për të ndaluar epideminë globale të TB deri në vitin 2030.

Në Ditën Botërore tё Luftёs kundër Tuberkulozit, nën moton “Po! Ne Mund t’i Japim Fund TB-së: Angazhohu – Investo- Realizo”, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) i bёn thirrje qeverive, komuniteteve, shoqërisë civile dhe sektorit privat, tё bashkohen pёr t’i dhёnё fund kësaj sëmundjeje ngjitëse dhe vdekjeprurëse. OBSH-ja dhe partnerёt promovojnë dialogun dhe bashkёpunimin, i cili bashkon individë dhe komunitete nё njё qasje tё re me qëllim shfarosjen e epidemisё sё tuberkulozit. Këto pёrpjekje pёrfshijnё gjithё sektorёt me synimin qё tё shpejtojnё zhvillimin drejt arritjeve tё qёndrueshme, duke kontribuar kёshtu edhe nё fusha tё tjera – pёrfshirё eliminimin e varfёrisё, mbulimin universal shёndetёsor, shёndetin e nёnёs dhe fёmijёs, mbёshtetjen sociale dhe drejtёsinё.

Fakte pёr tuberkulozin (TB).

Tuberkulozi është një prej 10 shkaqeve kryesore të vdekjeve në botë.
Në vitin 2023 rreth 10.8 milionë njerëz në mbarë botën u sëmurën me TB duke shënuar një rritje të lehtë krahasuar me vitin 2022 (10.7 milionë) dhe krahasuar me vitet 2020, 2021 ku respektivisht raportohen 10.1 dhe 10.4 milionë raste, – rritja në vitin 2023 rezulton disi më e lartë.
TB është një sëmundje e përhapur në mbarë botën. Në vitin 2023, numri më i madh i rasteve të reja të TB u regjistrua në Rajonin e Azisë Juglindore me 45% të rasteve, i ndjekur nga Kontinenti Afrikan me 24% dhe Rajoni i Paqësorit Perëndimor me 17%.
Pesë vende përbëjnë 56% të të gjithë totalit të rasteve të të sëmurëve me TB në vitin 2023, dhe respektivisht: India (26%), Indonezia (10%), Kina (6.8%), Filipinet (6.8%) dhe Pakistani (6.3%).
55% e personave që u prekën nga TB-ja në vitin 2023, rezultojnë të jenë burra, 33% gra dhe 12% rezultojnë fëmijë dhe adoleshentë.
Në vitin 2023 vlerësohet së TB-ja ka shkaktuar 25 milion vdekje në mbarë botën (përfshirë dhe 161,000 njerëz me HIV), duke shënuar rënie krahasuar me vitin 2020 (1.4 milion), vitin 2021 (1.42 milion) dhe me vitin 2022 ku kanë rezultuar 1.32 milion vdekje. TB vlerësohet gjithashtu, si vrasësi kryesor i njerëzve të prekur nga HIV-i, si dhe një shkaktar i madh i vdekjeve të lidhura me rezistencën ndaj antimikrobikëve.
Tuberkulozi (MDR-TB) – rezistent ndaj shumë medikamenteve, është një krizë për shëndetin publik dhe kërcënim për sigurinë në shëndet. OBSH-ja raportoi se gjatë vitit 2023, rreth 360,000-440,000 raste të reja në mbarë botën me TB rezultuan të ishin rezistente ndaj trajtimit me rifamicinë (MDR/RR-TB).
Falë përpjekjeve globale për të zhdukur TB-në, rreth 79 milionë jetë rezultojnë të shpëtuara që nga viti 2000 në mbarë globin.
Dhёnia fund e epidemisё sё TB-së nё vitin 2030, pёrbёn njё nga objektivat globale shёndetёsore tё sё ardhmes.

Tuberkulozi është një sëmundje e parandalueshme dhe e kurueshme.

Tuberkulozi është një sëmundje që shkaktohet nga bakteri (Mykobakteri tuberkulosis), i cili më shpesh prek mushkëritë. Kjo sëmundje përhapet nga njeriu tek njeriu nëpërmjet ajrit. Njerëzit e sëmurë me TB në mushkëri, në momentin që kolliten apo teshtijnë, përhapin në ajër bakterin e TB-së. Një person mund të thithë disa nga këto baktere dhe të infektohet. Përafërsisht vlerësohet se një e katërta e popullatës në botë ka TB latente, që do të thotë se, njerëzit janë infektuar me bakterin e TB-së por akoma nuk janë të sëmurë dhe nuk mund ta transmetojnë sëmundjen. Megjithatë, njerëzit me sistem imunitar të dëmtuar, si: ata që janë HIV pozitiv, të kequshqyerit dhe diabetikët, ose ata që janë duhapirës, kanë një rrezik më të madh për t’u sëmurur me TB.

Kur një person sëmuret me TB, simptomat (si kolla, temperatura, djersitja natën apo humbja në peshë), mund të jenë të një forme të lehtë për disa muaj, duke vonuar kërkimin e ndihmës mjekësore; gjë që çon në infektimin e njerëzve të tjerë për sa kohë personi nuk merr mjekim. Njerëzit me TB aktiv mund të infektojnë 10-15 njerëz të tjerë nëpërmjet kontaktit të ngushtë përgjatë një viti.

Kush është më i rrezikuar?

Të gjitha grup-moshat janë të rrezikuara. TB vlerësohet se prek kryesisht të rriturit të cilët janë në periudhën më produktive të jetës.

Nga numri total i njerëzve që zhvillojnë sëmundjen e TB-së çdo vit, rreth 90% janë të rritur, me më shumë raste tek burrat se sa tek gratë. Sëmundja zakonisht prek mushkëritë (TB pulmonar), por mund të prekë edhe organe të tjera. Në vitin 2023, vlerësohet se rreth 10.8 milionë njerëz u sëmurën nga TB në mbarë botën, përfshirë 6.0 milionë burra, 3.6 milionë gra dhe 1.3 milionë fëmijë/adoleshentë.

Rreth një e katërta e popullsisë globale vlerësohet të jetë infektuar me bakterin e TB, por vetëm 5-10% e personave të prekur do të shfaqin simptoma dhe do të zhvillojnë sëmundjen e TB-së. Njerëzit me sistem imunitar të kompromentuar, të tillë si: personat që jetojnë me HIV, të kequshqyerit apo pacientët me diabet, ose personat që përdorin duhan, kanë një rrezik më të lartë për t’u sëmurur nga TB-ja.

Parandalimi

Nga numri total i rasteve të reja – afërsisht 10.8 milionë në nivel global gjatë vitit 2023, vlerësohet se pesha kryesore e fashës të të prekurve me TB, i atribuohet kequshqyerjes, e ndjekur nga çrregullimet nga përdorimi i alkoolit, duhanpirjes, infeksionit nga HIV dhe në fund renditet diabeti.

Hapat që duhet të ndiqen për të ndihmuar në parandalimin dhe përhapjen e infeksionit me tuberkuloz (TB):

Kërkoni ndihmë mjekësore pranë mjekut të familjes dhe institucioneve të specializuara shëndetësore nëse keni simptoma, si: kollë e zgjatur, ethe dhe humbje peshe të pashpjegueshme, pasi diagnostikimi dhe trajtimi i hershëm ndaj TB-së mund të ndihmojë në ndalimin e përhapjes së sëmundjes dhe të përmirësojë shanset tuaja për shërim.
Kërkoni ndihmën mjekësore për të kryer testin për TB nëse jeni në rrezik të shtuar; si p.sh. nëse keni HIV ose jeni në kontakt me persona apo të afërm që kanë TB në familje, ose pranë vendit tuaj të punës.
Trajtimi parandalues i TB-së parandalon që infeksioni të kthehet në sëmundje. Nëse ju është rekomanduar një trajtim i tillë nga mjekët dhe profesionistët e shëndetit, përfundoni me korrektesë të gjithë ciklin e trajtimit.
Nëse keni TB, praktikoni higjienë të mirë, lani duart shpesh, shmangni kontaktin e ngushtë me njerëz të tjerë dhe përdorni vazhdimisht maskë mbrojtëse. Mbuloni hundën dhe gojën me kartopecetë njëpërdorimshe, shami të pastër ose me parakrah kur kolliteni dhe teshtini.
Kujdesuni për shëndetin tuaj: Forconi sistemin imunitar me një dietë të balancuar, kryeni aktivitet fizik dhe shmangni duhanin ose alkoolin e tepërt.
Masat të tjera të veçanta, të tilla si respiratorët dhe ventilimi, janë të rëndësishme për të reduktuar infeksionet në institucionet shëndetësore, si edhe në institucionet e tjera. Përmirësimi i ventilimit dhe përdorimi i pajisjeve mbrojtëse mund të luajnë një rol jetik në mbrojtjen e punonjësve dhe pacientëve.

Aplikimi i këtyre masave mund të ndihmojë në frenimin e përhapjes së kësaj sëmundjeje të vjetër, por ende të rëndësishme.

Simptomat dhe diagnoza

Sëmundja e TB-së zhvillohet kur bakteret shumohen në trup dhe prekin organe të ndryshme. Simptomat e TB-së mund të jenë të lehta për shumë muaj, gjë që e bën të lehtë përhapjen tek të tjerët pa e ditur dhe kuptuar. Vetëm një përqindje e vogël e personave që infektohen me TB do të zhvillojnë sëmundjen në fjalë dhe do të kenë simptoma. Në disa raste persona me sëmundjen e TB-së nuk shfaqin simptoma.

Simptomat më të zakonshme të TB-së janë:

Kollë e zgjatur (nganjëherë me gjak);
Dhimbje gjoksi;
Dobësi;
Lodhje;
Humbje e pashpjegueshme e peshës trupore;
Ethe;
Djersitje gjatë natës.

Simptomat që njerëzit shfaqin varen nga pjesa e trupit që preket nga TB-ja. Ndërsa TB-ja zakonisht prek mushkëritë, ajo gjithashtu mund të përfshijë organe të tjera, si: veshkat, trurin, shtyllën kurrizore dhe lëkurën.

Një mënyrë për të diagnostikuar TB-në është vëzhgimi në mikroskop i pështymës për të zbuluar praninë ose jo të baktereve, por kjo metodë mund të kapë vetëm gjysmën e baktereve të pranishme të TB-së, dhe nuk mund të zbulojë ato që janë rezistente ndaj medikamenteve. Përdorimi i testit të shpejtë Xpert MTB/RIF® nën rekomandimin e OBSH-së është përhapur dukshëm dhe aplikohet që prej vitit 2010. Ky test zbulon në të njëjtën kohë TB-në dhe rezistencën ndaj rifampicinës, që është medikamenti kryesor i mjekimit të TB-së. Diagnoza mund të bëhet brenda 2 orëve dhe ky test rekomandohet sot nga OBSH-ja, si testi diagnostik fillestar për të gjithë personat me shenja dhe simptoma të TB-së. Sot më shumë se 100 vende në botë e përdorin këtë test.

TB është veçanërisht i vështirë për t’u diagnostikuar te fëmijët, dhe sot akoma vazhdon të përdoret testi i Xpert MTB/RIF për vendosjen e diagnozës së tuberkulozit pediatrik.

Trajtimi

Tuberkulozi është një sëmundje që trajtohet dhe që shërohet.

Në format aktive të saj kjo sëmundje kurohet për një periudhë 6-mujore me një kombinim të 4 medikamenteve antimikrokobiale të cilat jepen nën udhëzimin, mbikëqyrjen dhe mbështetjen e mjekut apo të personelit shëndetësor, pa të cilët trajtimi mund të jetë i vështirë dhe sëmundja mund të përhapet. Numri më i madh i rasteve me TB mund të kurohet me marrjen e medikamenteve të duhura.

Tuberkulozi dhe HIV

Njerëzit që jetojnë me HIV kanë një rrezik 14-16 herë më të lartë për t’u sëmurur me TB, në krahasim me njerëzit që nuk kanë HIV. Kombinimi i HIV-it me TB-në është vdekjeprurës pasi secili përshpejton progresin e sëmundjes tjetër. Në vitin 2023 rreth 161,000 njerëz vdiqën nga HIV-i i kombinuar me TB-në. OBSH-ja rekomandon një qasje prej 12 komponentësh, ku përfshihen aktivitete të përbashkëta TB-HIV me qëllim parandalimin dhe trajtimin e infeksioneve dhe sëmundjeve, si dhe për të ulur vdekjet.

Tuberkulozi rezistent ndaj barnave

Barnat për përdorim në protokollin e mjekimit standard të TB-së, janë aplikuar për dekada me radhë, dhe rezistenca ndaj mjekimit është mjaft e përhapur. Rezistenca e mjekimit me disa barna (MDR-TB) është një formë e TB-së shkaktuar nga bakteri, i cili nuk reagon ndaj isoniazidit dhe rifampicinës; 2 barnat më të fuqishme në trajtimin standard kundër TB-së.

Shkaktari kryesor i rezistencës ndaj barnave të TB-së është trajtimi i pasaktë. Një përdorim i tillë i barnave antituberkulare, apo përdorimi i barnave jocilësore, mund të shkaktojë rezistencë ndaj mjekimit. Shtamet e TB-së rezistente ndaj barnave TB (DR-TB) janë shumë më të vështira për t’u trajtuar sesa rastet e ndjeshme dhe paraqesin një sfidë të madhe për pacientët, shërbimet shëndetësore, si edhe për realizimin e objektivave të përcaktuara nga “End TB Strategy” e Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH).

Gjatë viteve 2011 dhe 2019, OBSH-ja ka zhvilluar dhe nxjerrë një sërë rekomandimesh të bazuara në prova për trajtimin dhe kujdesin e pacientëve me DR-TB. Në këtë kuadër, Shqipëria, me mbështetjen e Zyrës Lokale të OBSH-së, ka hartuar për herë të parë, në 2019, një udhërrëfyes kombëtar për menaxhimin e të sëmurëve me DR-TB.

Në praktikat mjekësore që sot aplikohen për depistimin, diagnostikimin dhe trajtimin e TB-së, krahas praktikave të tjera për stafet e programit kombëtar të TB-së dhe të pneumologjisë, si dhe për stafet e shërbimit shëndetësor parësor – të angazhuar së fundmi në kontrollin e TB-së në Shqipëri; bazuar në rekomandimet dhe mbështetjen e OBSH-së, janë hartuar gjatë viteve 2023-2024: “Udhërrëfyesi i praktikës klinike për fuqizimin e depistimit aktiv në grupet me risk të lartë për TB”, “Udhërrëfyesi kombëtar për medikamentet TB të linjës së dytë”, si dhe “Udhërrëfyesi kombëtar për trajtimin e TB rezistent”.

Po! Ne Mund t’i Japim Fund TB-së.